"قراردادهای اختیار معامله و کنترل ریسک سرمایه گذاری"

قراردادهای اختیار معامله، محبوب ترین و مهم ترین اوراق مشتقه می باشند که نه تنها ریسکی به مراتب کمتر از قراردادهای آتی دارند، بلکه راهبردهای متعددی برای کاهش ریسک سرمایه گذاری و کسب سود داشته و با قراردادهای آتی در این مقام قابل مقایسه نیستند.

همانطور که از نام این اوراق می توان استنباط نمود، قراردادهای اختیار معامله به خریدار خود "حق یا اختیار" خرید و یا فروش یک دارایی را به قیمتی مشخص طی یک دوره زمانی واگذار می کنند. این قرادادها به دو دسته طبقه بنــــدی می شونــــد کــه عبارت از قـــراردادهــــای حق خرید "Call Option" و قــرارداد حـــق فــروش  "Put Option" می باشند.

از آنجا که بطور معمول هر قرارداد دو طرف دارد، در مقابل خریدار این اوراق، فروشنده ای وجود دارد که در ازای دریافت مبلغی "Premium" متعهد می شود که در طی دوره قرارداد، چنانچه خریدار اختیار معامله بخواهد، دارایی مورد قرارداد را با قیمت از پیش تعیین شده مندرج در قرارداد به او واگذار نماید و یا از او خریداری نماید. بنابراین قراردادهای اختیار معامله برای خریداران آنها ایجاد حق انتخاب می نمایند و برای فروشندگان این قراردادها تعهدآور می باشند.

تعدد و فراوانی راهبردها و استراتژی های اوراق اختیار معامله قابلیت انعطاف زیادی به آنها داده است، بطوریکه کلیه سرمایه گذاران با هر درجه ای از ریسک پذیری می توانند از آنها در شرایط رونق و رکود بازار بهره بگیرند و ریسک های سرمایه گذاری خود را حذف و یا کاهش دهند و در رکودی ترین و پرنوسان ترین شرایط برای خود ایجاد سود نموده و ریسک سرمایه گذاری هایشان را کاملا کنترل نمایند، در حالیکه قراردادهای آتی دارای ریسک زیادی بوده و بالقوه می توانند زیانهای عمده ای را به سرمایه گذاران تحمیل کنند. اما نکته مهمی که نمی باید از نظر دور داشت، آشنایی و احاطه به مکانیزم استفاده از این اوراق و چگونگی بکارگیری استراتژی های اوراق اختیار است که در غیر اینصورت می تواند به زیانهای عمده ای منجر شود.

امروزه در بازارهای مالی جهان، اوراق اختیار معامله سهام، کاربرد فراوانی داشته و کمتر سرمایه گذار حرفه ای است که از این گونه قراردادها استفاده نکند. گرچه قراردادهای "اختیار معامله سهام" بیش از هر اوراق اختیار معامله دیگری کاربرد جهانی دارند، اما استفاده از قراردادهای اختیار در معاملات اوراق قرضه، ارزهای معتبر جهانی، شاخص های سهام و انواع کالاهای استراتژیک و اساسی نیز بسیار معمول است.

شباهت های قراردادهای آتی و اختیار معامله

هر دوی این اوراق در زمره اوراق مشتقه می باشند که ارزش آنها بستگی به دارایی های تحت پوششان دارد. اینگونه قراردادها بین دو طرف که یکی خریدار و دیگری فروشنده است منعقد می شوند و عمری محدود داشته و دارای سررسید می باشند و از اهرم مالی استفاده می کنند و جمع جبری سود و زیان طرفین قرارداد همیشه برابر صفر است. به بیان دیگر میزان سود یک طرف قرارداد دقیقا برابر زیان طرف دیگر است که این خاصیت را در اصطلاح غرب "Zero Sum Games" می نامند.

تفاوت های قراردادهای آتی و اختیار معامله

گرچه اوراق اختیار معامله و آتی دارای مشابهت های اصولی می باشند، اما تفاوتهای عمده و حائز اهمیتی نیز در میان این دو دسته اوراق مشتقه وجود دارد که اطلاع از آنها برای سرمایه گذاران ضروری است. شاید از هردوی این قراردادها در حصول به اهداف مشابه سرمایه گذاری استفاده شود، اما روشهای بکارگیری این ابزار در تحقق اهداف سرمایه گذاری کاملا متفاوت است. در یک دسته بندی کلی می توان سه تفاوت را بین اوراق آتی و اختیار معامله مطرح نمود.

اول آنکه اوراق اختیار معامله به دارنده آن حق خرید یا فروش دارایی را می دهند، به معنی دیگر خریدار می تواند از این حق به دلخواه خود استفاده کند و یا آن را فراموش نماید و حق خود را اعمال نکند. در حالیکه اوراق آتی برای طرفین قرارداد تعهد ایجاد می نمایند و هیچیک از طرفین قادر نیستند از اجرای تعهدات خود سرباز بزنند. به بیان دیگر اوراق اختیار معامله برای خریدار آنان ایجاد حق می نمایند، در حالیکه خریداران اوراق آتی دارای تعهد می باشند. دارنده اوراق اختیار معامله می تواند در صورتیکه شرایط به نفع او نباشد، از انجام معامله خودداری نموده و هزینه او محدود به همان مبلغ کوچک اولیه ای است که برای ایجاد حق و یا اختیار به فروشنده پرداخت نموده است. اما از آنجا که اوراق آتی برای خریدار و فروشنده ایجاد تعهد می کنند، لذا معامله گران همیشه در معرض ریسک جدی قرار داشته و چنانچه ارزش دارایی مورد معامله در جهت خلاف انتظار معامله گر حرکت کند، زیان فراوانی می بینند. این خاصیت بسیار پراهمیت موجب شده است که اوراق اختیار معامله مجبوبیت بیشتری از اوراق آتی داشته و کاربرد آنان در انواع سرمایه گذاری های اوراق بهادار بسیار گسترده تر از اوراق آتی است.

دومین تفاوت بین اوراق اختیار معامله و اوراق آتی، قیمت دارایی مورد قرارداد است. اوراق آتی دارای قیمت هدف نیستند و مشارکت کنندگان در بازار مذکور با قیمت های اعلام شده وارد بازار می شوند و سود و زیان معامله به محض فاصله گرفتن قیمت قرارداد آتی از قیمت اولیه ورود به بازار نمایان می شود و تا هنگام سررسید، این قیمت در حال نوسان خواهد بود و ارزش قرارداد نوسان می کند، و همیشه دارای ارزش است و رابطه خطی با دارایی مورد قرارداد دارد. در حالیکه قراردادهای اختیار معامله دارای قیمت هدف می باشند و چنانچه قیمت دارایی در طول دوره قرارداد به قیمت مذکور نرسد، دارای ارزش نخواهند بود و قرارداد در پایان کار با ارزش صفر باطل خواهد شد.

سومین تفاوت آن است که در قراردادهای آتی هزینه یا کارمزدی برای ورود به بازار وجود ندارد، اما برای ورود به بازار اختیار معامله، هزینه و کارمزدی باید به فروشنده اوراق اختیار پرداخت شود (Premium). اندازه این کارمزد بستگی به ارزش دارایی و مدت زمانی است که تا سررسید وجود دارد. ارزش ذاتی اوراق اختیار معامله مابه التفاوت قیمت دارایی از قیمت هدف می باشد که در اختیار خرید مازاد قیمت دارایی از قیمت هدف است و در اختیار فروش مازاد قیمت هدف از قیمت دارایی است.

قیمت هدف – قیمت دارایی = ارزش ذاتی اختیار خرید

قیمت دارایی – قیمت هدف = ارزی ذاتی اختیار فروش

تفاوتهای میان اوراق آتی و اختیار معامله مبین آن است که ریسک و بازده این اوراق با یکدیگر بسیار متفاوت است. قراردادهای آتی پرریسک ترین اوراق بهادار جهان می باشند، در حالیکه اوراق اختیار معامله ریسکی کمتر داشته و خریداران این اوراق، همیشه با ریسکی محدود و بازده ای نامحدود مواجه هستند. اما فروشندگان اوراق اختیار دارای ریسکی مشابه با قراردادهای آتی هستند و معمولا مورد استفاده سرمایه گذاران حرفه ای می باشند که با اتخاذ استراتژی های چندگانه از بکارگیری آنها سود می برند.

این نوشتار مقدمه ای بر اوراق اختیار معامله است که از نظر خوانندگان گذشت. انشاا... در روزهای آینده مفهوم، مکانیزم و راهبردهای این اوراق مفصلا و بتدریج مطرح خواهد شد.

در پایان جا دارد که نظر مسئولین محترم بورس اوراق بهادار تهران را به لزوم بهره گیری از این اوراق در این مقاطع زمانی جلب نماید، که استفاده از این اوراق بازار بورس تهران را کارآمدتر نموده و در شرایط رونق و رکود حجم فعالیتهای بازار کاهش نخواهد یافت. گرچه استفاده از این ابزار مشتقه پیچیده به نظر می رسد، اما کاربرد آن برای بورس اوراق بهادار به مانند بیمه این نهاد بازار سرمایه خواهد بود.

با تشکر

محمود گنابادی Ph.D.

FCSI, CIM, FMA, CSA